تجزیه پایداری لاین های امید بخش زمستانه کلزا (brassica napus l.) در اقلیم سرد ایران

در اکثر برنامه های اصلاحی با وجود آزمایشات دقیق و انتخاب های بعد از آن، وجود اثر متقابل ژنوتیپ × محیط باعث ایجاد ناپایداری در میزان عملکرد ژنوتیپ ها در محیط های مختلف گردیده و بهبود صفات کمی از جمله عملکرد دانه را با مشکل جدی مواجه می سازد. برای درک ماهیت اثر متقابل ژنوتیپ × محیط روش های گوناگونی وجود دارد که در مجموع در سه راه کار کلی قرار می گیرند. راه کار اول شامل روش های تک متغیره پارامتری و راه کار دوم شامل روش های تک متغیره ناپارامتری می باشند. در حالی که روش های تک متغیره اعم از پارامتری و ناپارامتری تلاش دارند تا اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را در یک یا دو آماره توصیف نمایند، هدف رهیافت سوم (روش های چند متغیره) شناسایی جنبه چندبعدی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بوده و سعی دارد تا از این بعد اطلاعات بیشتری را به دست آورد. در ایران بیش از 90 درصد مصرف روغن های خوراکی از طریق واردات تأمین می گردد، از این رو لزوم برنامه ریزی بلند مدت و منسجم، برای رسیدن به خودکفایی در تولید روغن خوراکی غیر قابل انکار خواهد بود. ویژگی های خاص گیاه کلزا و سازگاری آن با شرایط آب و هوایی اکثر نقاط کشور سبب شده است که توسعه کشت این گیاه به عنوان نقطه امیدی جهت تأمین روغن خام مورد نیاز کشور و رهایی از وابستگی به شمار رود. این بررسی به منظور مطالعه پایداری عملکرد 12 لاین امید بخش زمستانه کلزا به همراه رقم اکاپی (شاهد) در ایستگاه های کرج، کرمانشاه، همدان، اصفهان و خوی طی دو سال زراعی 1391-1389 اجرا شد. نتایج تجزیه مرکب داده ها نشان داد که اثر محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط در تظاهر عملکرد ژنوتیپ ها تأثیر گذار بوده اند. لاین های (l203) 3، (l119) 8 و (l190) 6 در اکثر روش ها و هم چنین در تعیین ژنوتیپ ایده آل از لحاظ پایداری در وضعیت مطلوبی قرار گرفتند. از بین این لاین ها، لاین 6 در اکثر روش ها رتبه های نخست، دوم و سوم و یا رتبه های مطلوب پایداری را به خود اختصاص داد. بنابراین می توان آن را به عنوان پایدارترین لاین پیشنهاد نمود. هم چنین لاین های 3 و 8 را می توان برای مناطق با عملکرد بالا توصیه نمود. لاین 5 (l63) نیز با داشتن بیشترین میزان پایداری بیولوژیکی برای مناطق نامساعد پیشنهاد می گردد. نتایج روش گرافیکی ggebiplot نیز نشان دهنده 4 ابرمحیط بود. بر اساس این روش لاین های 5 (l163) برای مناطق کرج، اصفهان و کرمانشاه و لاین 8 (l190) برای همدان دارای سازگاری اختصاصی هستند. هم چنین با استفاده از این روش منطقه همدان مناسب ترین مکان برای توسعه و کشت کلزا پیشنهاد می گردد. نتایج روش های ناپارامتری نیز در راستای سایر نتایج می باشد و رتبه آماره های این گروه با سایر آماره ها دارای همبستگی بالایی می باشد. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی رتبه آماره های مختلف پایداری راه کار مناسبی در تعیین روابط بین آماره ها و تعیین نوع پایداری (استاتیکی یا دینامیکی) بود.